FRANCIS P. FRIEDL

REX REYNOLDS

********

NHỮNG CUỘC ĐỜI NGOẠI HẠNG

(Extraordinary lives)

34 linh mục kể chuyện đời mình

 

LỜI MỞ ĐẦU

(  p. 9 - 12 )

 

Chẳng cần phải tranh luận nữa, chức Linh Mục Công giáo đang trong tình trạng khủng khoảng. Tuy nhiên có nhiều người không đồng ý về những dự đoán u buồn là chức Linh mục sẽ tàn tạ. Cha Bill Bausch đã viết cuốn " Cha ơi, hãy lấy lại tinh thần" (Xuất bản lần 23 năm 1991 ), cho rằng những dấu chỉ "Tất cả đều cho thấy là sinh lại, chứ không lụi tàn, và trong cuộc sinh lại này, chúng ta được chọn là những bà đỡ". Nhà thần học nổi tiếng Benard Haring viết :

" Phải phân biệt giữa khủng hoảng là một biểu hiện xuống dốc và khủng hoảng là một dấu hiệu phát triển ( hay một cơ hội để có một sự phát sinh mới ). Mười năm sau Cộng đồng Vatican, một Linh mục Tây Ban Nha phục vụ cho Nam Mỹ, dưới sự hướng dẫn của tôi, đã viết một luận án tiến sĩ, về khủng hoảng đời Linh mục không thể chối cãi được. Cha đã kết luận rằng sự khủng hoảng này rất có thể biến thành một sự khủng hoảng triển nở, nếu sự huấn luyện và tinh thần Linh mục được hiểu và được khai triển theo mẫu mực của Hiến chế Mục vụ Công đồng  “Giáo hội trong Thế giới hôm nay" (Báo America 21 / 9 / 1996, trang 19 )

Cuộc khủng hoảng Linh mục có thể đưa đến một hướng khác và theo nhận xét của những nhân vật đặc biệt kể chuyện trong tập sách này thì hình như sự thiếu thốn Linh mục trình bày cho chúng ta một cơ hội để triển nở, để đổi thay, một khám phá quan trọng trong công cuộc mở mang Nước Chúa.

Trong dư luận tiêu cực về chức Linh mục, ai đã có thể tiên đoán được kết quả sau cùng của hai cuộc thăm dò dư luận quốc gia năm 1994 : Một của báo Los Angeles Times và một của Văn Phòng Linh Mục Liên Bang ? Những cuộc thăm dò này trình bày một hình ảnh Linh mục khác xa với những cuốn sách, những bài báo đã mô tả Linh Mục là người bất đồng với Đức Giáo Hoàng, không thích Đức Giám Mục của mình, muốn lập gia đình và không muốn chọn đời sống Linh mục nữa nếu được chọn lại .

Trong tháng 7 và 9 / 1994, cha Andrew Greenly là một Linh mục Tổng giáo phận Chicago và là một giáo sư đại học Chicago và Arizona. Ngài đã viết hai bài cho báo America rút từ những kết luận của hai cuộc thăm dò trên. Cha Greenly đã khám phá những kết quả trái ngược với hình ảnh Linh mục Hoa Kỳ thường được vẽ vời. Đây là những kết luận của Cha :

1. Cuộc khủng hoảng luân lý đời Linh mục được bàn luận nhiều là không có. .

- 70% nói rằng họ nhất quyết chọn lại đời Linh mục.

- 20% nói họ có lẽ chọn.

2. Độc thân hình như không là vấn đề mà thường cho là vấn đề, song không có bằng chứng.

- Chỉ 4% nói họ lập gia đình nếu Giáo hội cho phép.

3. Linh mục thường thoả mãn với công việc các Ngài đảm nhận.

4. Phần đông các Linh mục đề cao sự lãnh đạo của Giáo hội.

- 80% ủng hộ công việc của Đức Giám mục mình.

Chúng tôi, tác giả của tập sách này, một là Giáo sĩ, một là giáo dân, tin rằng tập sách có giá trị khi trình bày đầy đủ chi tiết những điều mà các Linh mục hạnh phúc nghĩ về ơn gọi của mình. Chúng tôi tin công việc này có ích cho những ai đang suy nghĩ về ơn gọi Linh mục, cũng như cho các bậc cha mẹ. Linh mục, tu sĩ và tất cả những ai nâng đỡ và ảnh hưởng trong những lựa chọn này, cùng tái xác nhận sự cần thiết của Linh mục trong vườn nho Chúa.

Để có được tập sách này, chúng tôi đã đi khắp mọi miền nước Mỹ, cả ra ngoài biên giới và phỏng vấn hơn 40 Linh mục. Câu chuyện của các Ngài rất thú vị và phong phú, đến nỗi công việc gợi hứng và chép lại những cuộc phỏng vấn rất dễ dàng so với sự khó khăn chọn lựa lấy 34 chuyện và bỏ bớt hơn 752.000 lời để xuất bản. Chúng tôi chọn các Linh mục trong những lãnh thổ khác nhau : Ở 16 tiểu bang, ở thủ đô, Canada và Tân Tây Lan, trong những thẩm quyền khác nhau : 10 dòng, 24 triều; trong lứa tuổi khác nhau : 16 chịu chức trước 1960, còn lại là sau 1960; trong sứ vụ khác nhau : quản xứ, phó xứ, Giám mục, quản trị viên, chuyên viên, hoạt động viên.

Bạn đọc cẩn thận đừng vội cho rằng những gì được trình bày nơi đây là cố gắng định nghĩa về chức Linh Mục hay ngay cả những gì mà một Linh mục nào có thể viết nếu Ngài phải viết nhật ký.

Để kích thích và đề xuất những cuộc phỏng vấn, chúng tôi soạn một số câu hỏi để có thể bao trùm mọi khía cạnh khác nhau của đời Linh mục. Có vài vị đã theo thứ tự các câu hỏi hơn các vị khác. Vì bản chất của để tài thảo luận và những nét giống nhau của cuộc sống và công việc, nên có một số trọng điểm của tập sách. Chúng tôi chọn một số trọng điểm làm rõ sự khác biệt của nhiệm vụ, tài năng cũng như niềm vui và thoả mãn trong chức Linh mục.

Những chuyện kể đôi khi gây ngạc nhiên, đôi khi là những gì chúng tôi mong đợi, song chẳng bao giờ tầm thường. Đây thật là những chuyện phi thường do những con người tầm thường dấn thân vào những công việc thiết yếu và khó khăn. Đây là những chuyện biểu lộ lòng ước vọng và thoả mãn sâu xa được phục vụ Chúa Kitô qua tha nhân.

Những phản ảnh của các vị lột bức màn che lấp đời Linh mục, cho chúng ta - giáo sĩ và giáo dân - một cơ hội để nghe các Ngài trình bày trung thực cuộc đời các ngài, có nỗi vui cũng như nỗi buồn. Chúng ta nhận ra rằng nước thánh không chảy trong mạch máu các ngài, rằng các ngài cũng như tất cả chúng ta phải đối đầu với cuộc sống bằng những nghi ngại, khó khăn, thất đảm, đồng thời cũng nhận ra rằng niềm hy vọng vào Chúa Kitô hằng ngày nâng các Ngài lên.

Chúng ta tự hỏi tại sao các vị lại tình nguyện và tiếp tục sống đời độc thân, trong khi bản tính tự nhiên là có con cái ? Chúng ta lại hỏi độc thân có gía trị gì để đem Chúa đến với dân và đem dân đến với Chúa ? Mỗi Linh mục mà chúng tôi phỏng vấn đều nói vấn đề này một cách ngay thẳng. Để tránh những lập lại không cần thiết, chúng tôi không chọn in mọi bình luận; thay vào đó chúng tôi chọn những gì là loại biệt  hay những gì tăng thêm chiều kích cho vấn đề. Chúng tôi xin thông báo là chẳng có một Linh mục nào bày tỏ ước ao lập gia đình, ngay cả khi sự độc thân được cởi bỏ. Đồng thời những cái nhìn của các ngài về tương lai sự độc thân rất đáng suy nghĩ và hấp dẫn.

Luôn luôn, cả khi sáng sủa, cả khi mờ tối, Thánh Thần rõ ràng ở trong các câu chuyện. Chúng tới ngạc nhiên tại sao các vị có thể mở cõi lòng và nói ra tất cả những gì thâm sâu nơi tim óc các Ngài. Các chuyện vừa cảm động vừa xây dựng với bao kinh nghiệm thiêng liêng.

Có một đề nghị đặt tên cho tập sách này là " Trèo lên cây" ( Climb a Tree 0 . Câu chuyện của Tin Mừng Luca kể ông Dakêu, một nhà thu thuế giàu có từ Giêricô, không thể nhìn thấy Chúa trong đám đông. Vì lùn, nên ông đã trèo lên cây sung để được nhìn thấy Chúa đi qua. Mỗi Linh mục là một Dakêu. Theo kiểu nói của cha Francis J. Feeney, Linh mục với các tài năng khác nhau, “một mình leo lên cái cầu cất và bước trên những bậc thang hẹp" để có được cái nhìn trong suốt về Chúa Giêsu. Những Cuộc Đời Ngoài Hạng diễn tả kết quả cuộc leo trèo của các Ngài.

Nếu không có ai muốn đọc những câu chuyện này, chúng tôi nghĩ cố gắng của chúng tôi hình thành và xuất bản cũng đủ. Khi xuất bản, chúng tôi cũng tin tưởng là bạn sẽ lướt qua những cuộc đời tích cực của các Linh mục và có những cơ hội trình bày cuộc khủng hoảng chức Linh mục Công giáo.

 

Francis P. Friedl

Rex  V . E . Reynolds

 

HÃY THẢ LƯỚI

 

CÁC LINH MỤC QUẢN XỨ ( p. 75 - 113 )

 

" Giảng xong Đức Giêsu bảo ông Simon : Chèo ra chỗ nước sâu mà thả lưới bắt cá". Ông Simon đáp : " Thưa Thầy, chúng tôi đã vất vả suốt đêm mà không bắt được gì cả. Nhưng dựa vào lời Thầy, tôi sẽ thả lưới". Họ đã làm như vậy và bắt được rất nhiều cá, đến nỗi hầu như rách cả lưới. Họ làm hiệu cho các bạn chài trên chiếc thuyền kia đến giúp. Những người này tới, và họ đã đổ lên đuợc hai thuyền đầy cá, đến gần chìm" ( Lc. 5,4 - 7 )

Một đề tài xuyên suốt hầu hết các câu chuyện trong tập sách này, đó là Ơn gọi Linh mục phục vụ Giáo xứ, ơn gọi là mục tử. Có lúc có người nghĩ những thánh vụ khác trong Giáo hội đẹp hơn và có khi quan trọng hơn là sự phục vụ của một mục tử đoàn chiên. Song linh mục xứ là Linh mục cơ bản Ngài là người giao tiếp thường xuyên, hướng dẫn và phát triển cộng đồng đức tin. Ngày ngày, tuần tuần Ngài ở đó. Ngài ở đó để rửa tội, giải tội, chứng hôn, an ủi người buồn khổ, an táng cho người qua đời, tham gia vào cuộc sống thường ngày của tín hữu. Linh mục xứ là máng trực tiếp nhất từ Thiên Chúa và Giáo hội. Nhưng câu chuyện của 6 Linh mục dưới đây nói về một vài đường lối để chu toàn cuộc sống của một Linh mục xứ.

 

1. MICHAEL HERAS CORPUS CHRISTI, TEAS

 

Đức ông Michael Heras sinh tại El Paso, Texas. Ngài theo học Đại học Bắc Mỹ ở Roma. Chịu chức Linh mục năm 1984, phục vụ Giáo phận Corpus Christi, Texas. Hiện nay Ngài là mục tử của Giáo xứ Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp.

Trong vòng 3 năm, Ngài đã xây dựng lại Giáo xứ : Từ xuống dốc thành tiến lên. Từ khi ngài về, Giáo xứ lớn rộng gấp đôi và trường học phát triển cả phẩm lẫn lượng. Những người trong Giáo xứ bảo : Ngài không chỉ đơn thuần là một mục tử mà còn là người bạn của họ. Các hoạt động nở rộ. Chiều về, mọi căn nhà trong khuôn viên Giáo xứ đầy người tham dự những lớp học hỏi Thánh Kinh, dự các giờ cầu nguyện, hay trang trí nhà thờ tùy theo  mùa phụng vụ.

Khám phá ra một mục tử thành công trong xây cất và tạo lập Giáo xứ không khó. Khám phá ra một mục tử hiện thân từng phút cuộc đời cho công việc không phải là bất ngờ. Khám phá ra một mục tử hạnh phúc trong công việc chẳng phải là lạ lùng. Câu chuyện dưới đây giúp chúng ta tìm ra khuôn mặt của một mục tử có đủ những phẩm tính đó và niềm vui của Ngài sưởi ấm tâm hồn các thành viên của Giáo xứ. Lời ca ngợi Giáo xứ dành cho Ngài đã tăng thêm nghị lực cho Ngài mỗi ngày.

Đây là những lời tự thuật của Đức ông Michael Heras.

Tôi đựơc giáo dục để trở thành một người Công giáo thuần thành. Ngay từ tuổi thơ, chúng tôi đã được cha mẹ hướng dẫn đến với Chúa Giêsu, Đức Mẹ và các thánh. Chúng tôi luôn có những giờ cầu nguyện ở nhà và không bao giờ bỏ tham dự Thánh lễ. Tấm ảnh trái Tim Chúa Giêsu đặt ở đầu giường cha mẹ tôi đầy lòng xót thương và trìu mến đến nỗi như chúc phúc cho gia đình tôi. Tấm ảnh đó bây giờ tôi treo trong nhà xứ để nhắc nhớ tôi những ngày tháng lớn lên trong gia đình. Hồi 5 tuổi, thỉnh thoảng tôi ước ao làm Linh mục. Tôi hay lấy bánh mì và nước Kool - Aid làm lễ với bọn nhóc khu phố, thậm chí cả ngồi toà giải tội. Tôi học trường Chúa Kitô Vua ở Corpus  Christi. Hồi lớp 4, lớp 5, tôi nghĩ Chúa gọi tôi.

Thời kỳ gay cấn nhất là ở chủng viện, vì phải phấn đấu để vượt qua sự chống đối của cha tôi. Cha tôi lấy làm mắc cỡ, rối trí và tức giận vì ơn gọi của tôi mãi tới ngày tôi chịu chức Linh mục. Tại sao vậy ? Tôi nghĩ đó là vì sự duy trì dòng giống, một truyền thống xã hội. Càng lớn lên tôi càng hiểu. Cha tôi muốn có cháu chắt nối dõi tông đường. Dường như người cho rằng tôi bị lừa đảo, bị quyến dụ chứ không phải là lý tưởng của tôi. Thật tuyệt, má tôi đã thận trọng nâng đỡ tôi. Mãi về sau người đã hỏi : " Con có được hạnh phúc không ?". Tôi không nhận được sự nâng đỡ toàn lực của mẹ tôi. Đám mây mù đó bao phủ suốt đời ở chủng viện. Tôi đã thưa với cha mẹ : "Con không thể sống cuộc sống của con vì cha mẹ và cha mẹ cũng chẳng thể sống cuộc sống của con vì con". Tuy nhiên thiếu sự nâng đỡ, quyết định của tôi trở nên thật khó khăn. Để thực hiện quyết định này, tôi phải cố gắng làm việc, làm hết sức mình. Điều để tôi có thể đi tới cùng là lòng yêu thương và nâng đỡ của cha mẹ thì tôi nào đâu có có ? Vậy là tôi phải tìm nơi đời sống thiêng liêng.

Cha tôi từ chối dự lễ thụ phong của tôi. Người còn khoá cửa không cho má và em tôi đi. Các ngài phải lén lút đi lối sau. Khi tôi cử hành lễ tạ ơn vào " ngày hiền phụ" mà cha tôi cũng không đến. Thật là khó khăn cho tôi. Sau một năm rưỡi, tôi được sai làm Cha sở Giáo xứ Mẹ Vô Nhiễm ở Gregory, một tỉnh nhỏ về phía bắc. Người dân xứ bắt đầu tiếp xúc với cha tôi. Họ cầu nguyện. Họ mời người tham dự các buổi họp mặt. Họ mời người vào hội Vinh Sơn. Dần dần người trở nên khoan dung. Người không nói chuyện với tôi, song tôi được phép nói với người. Tôi thường nói : "Cha, con yêu cha, tại sao cha không nói chuyện với con ?". Tuy chậm song chắc, người bắt đầu khởi động.

Rồi vào một ngày tháng 11, tôi không thể quên. Tôi dậy muộn. Tóc tai rối bù. Tôi đã có cuộc họp Hội đồng Giáo xứ. Đức Cha Gracida gọi tôi ra khỏi phòng họp và nói : " Cha Michael, cha là một vị Linh mục trung tín, trung với tôi và với Đức Thánh Cha. Cha hăng  hái làm việc. Tôi vừa nhận được tin : Đức Thánh Cha phong tước Đức Ông cho Cha". Tôi ngỡ ngàng, lễ phong vào ngày Lễ Mẹ Vô Nhiễm 8 - 12. Cha tôi đã đi lễ, đã rước lễ, đã quì và đã cầu nguyện. Người còn mỉm cười. Năm tháng sau người qua đời. Hiện nay tôi gặp một vài khó khăn về việc điều hành, không phải là chuyện cá nhân, song rất tế nhị. Tôi tin cha tôi đang bầu cử giúp tôi có những quyết định sáng suốt về những khó khăn này. Ngày nay tôi rất biết ơn về chuyện người thay hướng đổi lòng.

Tôi được sai đến Giáo xứ Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp". Giáo xứ có vấn đề, nhưng tôi không rõ vấn để gì. Chừng 1.100 gia đình ghi danh, nhưng chỉ có 1. 500 người dự lễ cuối tuần. Trường học thì thiếu tài chánh. Có những vụ kiện chống lại nhân viên Giáo xứ. Giáo xứ nợ 633.000 đô la. Dân chúng từng nhóm rời xa. Chỉ còn 4 lễ cuối tuần. Năm trước trường học mất đi 35 gia đình. Đây là một địa điểm Cha sở cố gắng tránh dây mình vào, song tôi thấy đó là một sự thách đố. Mặc dầu đây là một Giáo xứ đa số nói tiếng Tây Ban Nha, nhưng chẳng có gì quan tâm đến họ.

Ngày nay chúng tôi có 7 thánh lễ cuối tuấn. Chúng tôi có một nhóm tình nguyện hoạt động cho người nói tiếng Tây Ban Nha. Gần 2.500 gia đình ghi tên gia nhập giáo xứ và suýt soát 4.000 người dự lễ. Ngân sách tăng lên 110.000 đô la một năm và nợ nần giảm được 30%. Nhà trường có nhiều tiền hơn và hằng năm thâu nhận các học sinh mới. Chúng tôi có đủ tiền để giúp đỡ những giáo xứ khác. Chẳng hạn giúp một giáo xứ bị tàn phá bởi trái bom phát nổ ở Oklahoma : 5.000 đô la, thực phẩm, kẹo bánh, quần áo …

Công việc chính của Giáo xứ là gia đình. Chúng tôi có một nhóm trẻ học hỏi Kinh Thánh. Chúng tôi quan tâm làm việc với nhóm để khơi dậy sự hiệp nhất và liên kết gia đình. Ơn gọi sẽ gia tăng, nếu chúng tôi tiếp tục thăng tiến các gia đình thêm vững mạnh.

Trong công việc đôi khi tôi cũng gặp những lúc rất nhiêu khê, nhưng với sự giúp đỡ của giáo dân đã trở nên tốt. Sự kiên nhẫn, tử tế, tế nhị, quảng đại, hiểu biết của giáo dân tạo cho Cha sở một kinh nghiệm rất quý. Tâm hồn tôi được thanh thản trong đời Linh mục đến nỗi tôi không cần tìm bất cứ sự gì khác. Tôi có thể gần gũi với người giáo dân của tôi từ đầu đến cuối đời họ, cả những lúc cao điểm. Linh mục trở thành một yếu tố trong sự hình thành đời họ. Dường như tôi đã được sinh ra để làm Linh mục. Tôi muốn hiến đời tôi cho họ. Tôi gặp nhiều khúc khuỷu cuộc đời, dầu đôi khi đen tối, nhưng tất cả trở thành những lúc thú vị lạ lùng.

Khi hiệp nhất, giáo dân có thể làm được mọi sự. Đảm nhận Giáo xứ đầu đời Linh mục, tôi phải đứng về phía Giáo hội chống lại một luật của  thành phố bán rượu cho trẻ dưới vị thành niên. Rõ ràng đó là một đại hoạ cho cộng đoàn Pima. Giáo dân đã cương quyết phản đối. Kết quả đạo luật bị bãi bỏ. Điều đó chứng tỏ rằng Giáo hội có một vị trí năng động, tích cực trong xã hội. Nay ở Corpus Christi, một thành phố 400.000 dân, chúng tôi đã bắt phải đóng cửa một bệnh xá phá thai, nhờ áp lực liên lỉ của phong trào bảo vệ sự sống. Toà nhà này đang treo bảng bán.

Giảng huấn cực kỳ quan trọng trong mục vụ Giáo xứ. Tôi dùng nhiều giờ để soạn từng bài giảng. Tôi cầu nguyện, tôi toát mồ hôi, tôi căng thẳng. Tôi đánh máy phát cho giáo dân khi giảng, tôi không thích nhìn vào bản văn, mà muốn nhìn thẳng vào khuôn mặt họ. Tôi cầu xin Chúa ! " Xin Chúa đừng làm ngừng lại những điều Chúa muốn con nói cho dân". Đôi khi bài giảng của tôi rất dở, song đôi khi giáo dân cho là hay.

Tôi thường được bạn bè Linh mục làm cho tiến bộ hơn và tôi thích làm việc chung. Chẳng lâu đâu, một trong những người bạn Linh mục thân nhất của tôi gặp phải khó khăn vì một nữ giới. Chúng tôi coi nhau như anh em. Chúng tôi thảo luận lâu giờ. Tâm hồn Ngài bị xé ra hằng trăm mảnh bởi sự giao tiếp đó và Ngài rất khổ. Chẳng thể bảo Ngài : "Tôi hiểu, chúng ta là những chàng độc thân đáng thương, song cần sự dứt khoát”. Tôi xác định vậy, nhưng sợ làm Ngài khó chịu. Nhưng rồi, tôi đã nói với Ngài rằng đây là lúc phải chôn nó xuống và làm lại cuộc đời. Và xin Ngài đi xưng tội. Ngài đã làm như tôi nói. Ngài xúc động không thể cầm mình được và Ngài đã khóc. Ngài về xứ. Ngài làm lại mọi sự. Bây giờ Ngài là một Linh mục đáng kính. Ngài đang giữ một nhiệm vụ quan trọng. Điều này chẳng xảy ra nếu tôi nói với Ngài đừng bận tâm, chúng ta đều gặp khó khăn giống nhau. Ngài đã đi tìm sự an ủi. Tôi đã cho Ngài sự an ủi. Nhưng Ngài cũng muốn tìm một sự thực tế và tôi cũng phải cùng Ngài đương đầu như thế đó.

Độc thân vừa là đặc sủng, vừa là động lực bác ái của mục tử. Tôi có thể nói dối, nếu tôi không nhận rằng : tôi cũng muốn hưởng một sự giao tiếp thân mật ấm áp. Song đó là sự thất bại. Nên tôi phải chú tâm và dồn năng lực của tôi cho giáo dân tôi. Nhờ vậy tôi đã có thể làm được nhiều việc.

Cha linh hướng và giải tội của tôi có đặt trên bàn giấy một cuốn sách, trong đó có câu hỏi này : "Ngày nào đẹp nhất trong năm ?". Sách cũng gợi ý có thể là ngày sinh nhật của bạn, ngày lễ Giáng sinh hay là vài ngày đặc biệt nào đó ? Song câu trả lời là “Ngày hôm nay. Hôm qua đã qua đi. Ngày mai thì chưa chắc đã tới. Chỉ có ngày hôm nay mới có giá trị". Hôm nay có phải là thời điểm tốt để làm Linh mục không ? Câu trả lời của tôi là phải, hôm nay. Tôi không thể sống lại với quá khứ và cũng sẽ chẳng sống với tương lai. Hôm nay là thời gian. Chúa đang ban cho tôi, là thời điểm tốt để sống, và rất tốt để làm Linh mục.

Mười năm sau khi làm quản xứ, tôi rút ra được 2 kết luận :

-Thứ nhất là : Chúa yêu dân Người. Dầu tôi bất xứng, yếu đuối, thất bại, Chúa vẫn giao tiếp với họ qua tôi. Nếu Chúa yêu họ như vậy, thì sao Chúa lại chẳng yêu tôi như vậy ?

-Thứ hai là : Muốn là một Linh mục tốt, điều cần nhất là yêu và ở trong tình yêu với Chúa và với dân Chúa. Nếu tôi sống được như vậy, tôi không thể đi trệch đường, Kitô giáo là hình thức lành mạnh và tình yêu giữ chúng ta được lành mạnh.